तिकोना किल्ला | Tikona Fort | पावसाळी भटकंती | तिकोना पेठ | Monsoon Trek | Tikona Peth | Maval | Pune | Sahyadri Bhatkanti

जिल्हा - पुणे

पायथ्याचे गाव (Base village) -तिकोना पेठ (Tikona Peth)

उंची (Height of the Tikona fort) - ३५९० फूट 

वेळ - १ तास

श्रेणी (Trek grade) - सोपी

सहनशक्ती (Endurance level) - मध्यम

जवळील रेल्वे स्टेशन (Nearest railway station) - लोणावळा/कामशेत (Lonavala/Kamshet)

मुंबई ते तिकोना पेठ - १२० किमी

पुणे ते तिकोना पेठ - ६० किमी

दिनांक -  २१ ऑगस्ट २०२२

बारा मावळ्यांपैकी एक, पवन मावळ व या मावळातील पवना धरणाच्या (Pavna Dam) विस्तीर्ण जलाशयाला लागून गिरीदुर्गांची चौकडी आहे. लोहगड, विसापूर, तुंग व तिकोना किल्ला. यापैकी तिकोना किल्ला भेटीसाठी आपण निघालो आहोत. किल्ल्याचा त्रिकोणी आकार, प्रचंड कातळात खोदलेल्या लेण्या, इतिहासाचे साक्ष देणारे अवशेष आणि बालेकिल्ल्यावर जाणारी उभ्या चढाईची व अरुंद वाट. असा किल्ले तिकोना उर्फ वितंडगड. त्रिकोणी आकारामुळे किल्ल्याला तिकोना (Tikona Fort) हे नाव पडले आहे व तसेच किल्ला वितंडगड (Vitandgad) ह्या नावाने देखील ओळखले जातो. 

पुणे ते तिकोना पेठ गाव प्रवास (How to reach Tikona Peth village!)

मी पुण्यावरून बाईकने किल्ल्याला निघालो होतो. जुन्या मुंबई पुणे महामार्गाने देहू रोड ओलांडले आणि सोमाटणे टोल नाक्याजवळ पोहचलो. बिर्ला गणपतीच्या (Birla Ganpati temple) भव्य मूर्तीचे लांबूनच दर्शन घेतले आणि पुढील प्रवासास लागलोत.

जुना मुंबई पुणे महामार्ग

बिर्ला गणपती

टोल नाका ओलांडला की डाव्या बाजूने, परंदवाडी रोडने किल्ल्याकडे निघालो. 

परंदवाडी रोड

या भागात रोडला लागूनच नर्सरीचे प्रमाण फार जास्त आहे. 

रोडला लागूनच नर्सरीज

वाटेत लागलेली काही गावे ओलांडून थेट ब्राह्मनोली ह्या गावातून बाहेर पडलो. लोणावळा किंवा कामशेत पासून येणारा एक मार्ग येथे मिळतो. 

ब्राह्मनोली गावाजवळ

तिकोना किल्ल्याला जाण्यासाठी, लोणावळा आणि कामशेत हे जवळचे रेल्वे स्टेशन आहेत. पण या स्टेशनपासुन तिकोना पेठ गावात जाण्यासाठी सार्वजनिक वाहतूक सुविधा फारशी नियमित नाही. त्यामुळे तुमच्या स्वत:च्या वाहनाने किंवा तुम्ही ग्रुपमध्ये आला असाल तर ग्रुपसाठी स्टेशनपासुन गाडी करुन येण्याचा सल्ला दिला जातो. तिकोना पेठ हे गाव पुण्यापासून ६० किलोमीटर तर मुंबईपासून १२० किलोमीटर अंतरावर आहे.

धुक्याने वेढलेला तिकोना व तुंग किल्ला (Tung Fort) आता नजरेस येत होता. 

तुंग किल्ला

तिकोना किल्ला

पवना धरणाच्या जलाशया शेजारी थोडा वेळ विसावलो. तिकोना पेठ हे गाव अगदीच किल्ल्याच्या पायथी आहे. येथे पार्किंग व खाण्यापिण्याची सुविधा देखील मिळेल. 

तिकोना पेठ गाव व तिकोना किल्ला

ट्रेकला सुरुवात

बाईक पार्क केल्या व ट्रेकला सुरुवात झाली. 

ट्रेकला सुरुवात

ट्रेक मार्ग पूर्णपणे ओळखू येईल असा आहे. त्याशिवाय किल्ला नजरेसमोरच असल्याने मार्ग चुकण्याची कुठलीच शक्यता नाही. 

ट्रेक मार्ग

पंधरा मिनिटातच आम्ही वाटतच असलेल्या "मेट" या ठिकाणी पोहोचलो. मेट म्हणजे गडावर प्रवेशापूर्वी होणारी पहिली तपासणीची जागा किंवा गडावर होणारा हल्ला परतवून लावण्याचे पहिले ठिकाण. 

मेट

काही अंतरावर कातळात खोदलेल्या मार्गात प्रवेशद्वार लावण्यात आले आहे व आतील बाजूस लहान गुहा देखील आहे. 

प्रवेशद्वार

गुहा

जवळच पडझड झालेले किल्ल्याचे भव्य प्रवेशद्वार आहे. 

किल्ल्याचे भव्य प्रवेशद्वार

प्रवेशद्वार जवळील मंदिराचे अवशेष

गड भटकंती

महाराष्ट्रातील किल्ल्यांवर मारुतीची मूर्ती सहसा पहायला मिळतेच. पण येथील चपेटदान मारुतीची (Chapetdan Maruti) कातीळकोरीव मूर्ती अतिशय भव्य आहे. 

चपेटदान मारुती

किल्ल्यावर वाड्याचे अवशेष देखील पाहायला मिळतात. 

वाड्याचे अवशेष

उभ्या कातळात खोदलेल्या प्राचीन लेण्या (Ancient Caves) आपल्याला बराच काळ मागे घेऊन जातात. लेण्यांसमोर एक बांधीव तळे देखील आहे. 

प्राचीन लेण्या व बांधीव तळे

काही खोल्यांमध्ये विभागलेल्या या लेण्यांच्या एका दालनात तळजाई मातेची (Taljai Mata temple) स्थापना केली आहे व छतावर सुरेख शिल्पाकृती कोरलेली दिसते. 

तळजाई मंदिर

बालेकिल्ल्यावर जाण्याआधी उजवीकडे एक वाट कधीकाळी किल्ल्याचे प्रवेशद्वार असलेल्या महादरवाज्याकडे जाते. 

महादरवाज्याकडे

पायथ्यावरून महादरवाज्याकडे येणारी वाट आता जरी वापरात नसली तरी महादरवाजा व येथील तटबंदी आजही सुस्थितीत आहे. 

महादरवाजा व येथील तटबंदी

महादरवाजा शेजारीच पाण्याच्या व्यवस्थेकरिता दगडात कोरलेले अखंड पाण्याचे टाके (Water tanks) पाहायला मिळते. येथे जाणारी वाट थोडी अवघड आहे. त्यामुळे थोडे जपूनच जावे. 

पाण्याचे टाक्याकडे जाणारी वाट

पाण्याचे टाके

आता बालेकिल्ल्याकडे निघालो. थोडे पुढे आल्यावर आणखीन एक वाट बालेकिल्लाला जाणाऱ्या मार्गाला मिळताना दिसली. म्हणून ही वाट कोठे जाते ते पाहण्यासाठी निघालो. वाट खाली उतरायला लागली. 

बालेकिल्ल्याकडे जाताना

एक वाट बालेकिल्लाला जाणाऱ्या मार्गाला मिळताना

पुढे आल्यावर कळाले की लेण्यांकडे जाताना मुख्य मार्गापासून एक वाट वरच्या दिशेने जात होती. तीच ही वाट. पण चढाईला थोडी अवघड. 

वाट खाली उतरताना

मुख्य मार्गापासून एक वाट वरच्या दिशेने जाताना

पुन्हा बालेकिल्ल्याकडे मार्गस्थ झालो. किल्ल्यावर चुन्याचा घाणा देखील आहे. 

पुन्हा बालेकिल्ल्याकडे मार्गस्थ

चुन्याचा घाणा

बालेकिल्ल्याची चढाई सुरू झाली. बालेकिल्लाचा पहिला दरवाजा थोडा लहान आहे व आतील बाजूस पाण्याच टाक व लेणी आहेत. 

बालेकिल्ल्याची चढाई

पहिला दरवाजा

पाण्याच टाक व लेणी

येथून पुढील पायऱ्या अगदीच उभ्या चढाच्या व अंगावर येणाऱ्या आहेत. बालेकिल्ल्याचा दुसरा दरवाजा मात्र प्रशस्त आणि आखीवरेखीव आहे. 

उभ्या चढाच्या व अंगावर येणाऱ्या पायऱ्या

दुसरा दरवाजा

दरवाजा जवळच आणखीन काही गुहा आहेत. 

गुहा

शेवटच्या काही पायऱ्या चालून बालेकिल्ल्यावर आलोत. पायथ्यापासून बालेकिल्ला गाठण्यास आम्हाला एक तास लागला. 

बालेकिल्ला

बालेकिल्ल्यावरील महादेवाचे मंदिर (Shiva temple) खोदीव पाण्याच्या टाक्यावर उभं आहे. 

महादेवाचे मंदिर

वातावरण स्वच्छ असल्यास बालेकिल्ल्यावरून पवना धरणाचा विशाल जलाशय, तसेच तुंग, लोहगड (Lohgad Fort) व विसापूर (Visapur Fort) हे किल्ले सहज नजरेस पडतात. 

पवना धरण जलाशय

बालेकिल्ल्यावर महादेवाचे मंदिर, खोदीव टाक, काही अवशेष व बांधीव तळे इतकेच काही व आकाराने देखील लहान. 

बांधीव तळे

पण गडावर प्रेम करणाऱ्या आणि दगडात इतिहास शोधणाऱ्यांसाठी हा किल्ला म्हणजे पर्वणीच होय. अशाच एका गडप्रेमीशी बालेकिल्ल्यावर भेट झाली. 

एका गडप्रेमीशी बालेकिल्ल्यावर भेट

त्यांचे शब्द मनात घर करून राहिले "जेव्हा आपण किल्ल्यावर जातो, तेव्हा तेथील प्रत्येक वास्तू आपल्याशी बोलत आहे असा मनात भाव निर्माण होतो. एखाद्या खोबणीत जेव्हा हाथ ठेवतो, तेव्हा मनात भाव निर्माण होतो की माझ्या माँसाहेबांची बोटं येथे कधी तरी  लागली असतील, माझ्या शिवाजी महारांजाची बोटं येथे कधी तरी लागली असतील."

काही वेळ भगव्याजवळ निवांत घालवला. तितक्यात पावसाने जोर धरला, म्हणून गड उतरायला सुरुवात केली.

परतीचा प्रवास

अर्ध्या तासातच पुन्हा तिकोना पेठ ह्या गावात आलोत व न्याहरी करून परतीच्या मार्गाला लागलो. किल्ला पुन्हा धुक्यात हरवला होता. 

किल्ला पुन्हा धुक्यात हरवला

तुंग किल्ला अजूनही अर्ध धुक्यातच होता. काही वेळ तुंग किल्ला पाहत थांबलो. 

तुंग किल्ला

पुन्हा ब्राह्मणोली ह्या गावापासून उजवीकडील मार्गाने पुण्याच्या दिशेने प्रवास सुरु झाला. पाऊस थांबला होता.  धुके हळूहळू कमी होत होते. म्हणून मागे वळून लोहगड आणि विसापूर किल्ले दिसत आहेत का ते पाहत होतो. एका गावाजवळ थांबलोत. परतीच्या प्रवासात का होईना पण लोहगड आणि विसापूर किल्ले मला शेवटी दिसलेच. तेव्हा कुठे भटकंती परिपूर्ण झाल्याचा आनंद झाला. 

लोहगड आणि विसापूर किल्ला

सोमाटणे टोलनाका जवळ आलोत व तेथून देहू रोड - खडकी - येरवडा असा प्रवास करत खराडी येथे घरी आलो.

आजची आपली भटकंती येथेच संपते. ह्याच भटकंतीचा युट्यूब विडिओ पाहण्यासाठी तिकोना किल्ला येथे क्लिक करा. 

पुणे जिल्ह्यातील अन्य ब्लॉग वाचण्यासाठी पुणे येथे क्लिक करा.

जय शिवराय

#tikonafort #tikonapeth #maval #pune #SahyadriBhatkanti